Μια από τις σημαντικότερες, ίσως, ευκαιρίες που προκύπτουν από τη Μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η οποία παίρνει επιτέλους σάρκα και οστά από την 1η Ιουλίου 2024, είναι και η δημιουργία για πρώτη φορά ενός Οργανισμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης, του οποίου οι αρμοδιότητες θα καλύπτουν το σύνολο της έκτασης κάθε Επαρχίας. Με εξαίρεση το κατεχόμενο τμήμα της, (το οποίο δεν ξεχνούμε και ορίζεται προσωρινά από τη Νεκρή Ζώνη που τέμνει την Επαρχία μας), η περιοχή ευθύνης του ΕΟΑ Λευκωσίας θα αρχίζει από τα Λύμπια και θα καλύπτει μέχρι τον Κάτω Πύργο και τα Πηγαίνια και από το Καϊμακλί και το Βόρειο Πόλο μέχρι τον Πεδουλά, το Φαρμακά και την Άλωνα. Σε αυτή την εκτεταμένη γεωγραφική περιοχή θα περιλαμβάνονται μετά την 1η Ιουλίου 5 Δήμοι και εκατοντάδες Κοινότητες, με κάθε ξεχωριστή διοικητική ενότητα να έχει τις ιδιομορφίες, τις ευαισθησίες και τις προοπτικές της.
Από αυτό το σημαντικό και πρωτοφανές για τη χώρα μας χαρακτηριστικό και το γεγονός πως ο ΕΟΑ, ως όργανο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, θα διοικείται από Πρόεδρο που εκλέγεται από το σύνολο του εκλογικού σώματος της Επαρχίας Λευκωσίας και Συμβούλιο εκ των αιρετών των Δήμων και των Κοινοτήτων της Επαρχίας, προκύπτει και η δυναμική που θα χαρακτηρίζει τον ΕΟΑ. Πως αξιοποιείται, όμως, αυτή η δυναμική προς όφελος του πολίτη, των Κοινοτήτων και των τοπικών κοινωνιών;
Η προστιθέμενη αξία του νέου Οργανισμού αξιοποιείται με τη διασφάλιση του ενιαίου σχεδιασμού ολόκληρης της Επαρχίας, με αντικείμενο την ανάπτυξη, τις δραστηριότητες, τις υπηρεσίες και το μέλλον της ως σύνολο. Σημαντικό να θυμόμαστε πως χωρίς ενιαίο σχεδιασμό, οι πολυδιαφημιζόμενες «οικονομίες κλίμακας», «μειώσεις κόστους» και η «αναβαθμισμένη ποιότητα υπηρεσιών στον πολίτη» θα παραμείνουν λόγια χωρίς συγκεκριμένο περιεχόμενο και όφελος για τον ίδιο τον πολίτη.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ
Με ποιο τρόπο συμβάλλει ο Περιφερειακός Σχεδιασμός στην ευημερία και καθημερινότητα των πολιτών;
- Κλίμακα υπηρεσιών: Τα μεγέθη και η τεχνολογία των υπηρεσιών τεχνικής υποδομής που θα προσφέρει και διαχειρίζεται ο ΕΟΑ (ύδρευση, υγρά και στερεά απόβλητα, αντιπλημμυρικά, διαχείριση στερεών αστικών αποβλήτων και ανακύκλωση, κοκ), όπως και η απόδοση των πολυάριθμων κοινοτικών υπηρεσιών (γυμνάσια, λύκεια, ιατρικά κέντρα, αστυνομικοί και πυροσβεστικοί σταθμοί, κ.ά.), είναι τόσο μεγάλης κλίμακας που ξεπερνά τις τοπικές ανάγκες και δεδομένα της κάθε ξεχωριστής κοινότητας, εφόσον η καθεμιά ξεχωριστά είναι πολύ μικρή για να καταστήσει βιώσιμη την παροχή αυτών των δαπανηρών υποδομών και εγκαταστάσεων. Επομένως, οι αποφάσεις για τη χωροθέτηση τέτοιων εγκαταστάσεων και υποδομών, που λειτουργούν με τον οικονομικότερο και καλύτερο τρόπο όταν εξυπηρετούν μεγάλα σύνολα και περιοχές, απαιτούν προγραμματισμό, αποφάσεις και κατασκευές έργων πάνω σε ενιαία υπερ-τοπική βάση.
- Αντίληψη αναγκών και ανάλυση προβλημάτων: Η αντίληψη της Επαρχίας ως ενιαίας οικονομικής, κοινωνικής, περιβαλλοντικής και τεχνικής οντότητας και, συνεπώς, ως αντικείμενου ενιαίου σχεδιασμού απουσιάζει από τη μέχρι σήμερα προσέγγιση και πρακτική, με αποτέλεσμα να διασκορπίζονται στο χώρο και να σπαταλούνται, σε μεγάλο βαθμό, πόροι, πολιτικές και πρωτοβουλίες και να μην αξιοποιούνται οι συνέργειες και τα πολλαπλά οφέλη που θα προέκυπταν από το σκοπό και τη διαδικασία του σχεδιασμού. Κυρίως, όμως, χάνεται η ικανότητα μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων προβλέψεων για την εξέλιξη των αναγκών και τον προγραμματισμό των μελλοντικών επενδύσεων.
- Ανάπτυξη και αδειοδότηση: Η μέχρι σήμερα πρακτική υλοποίησης της πολεοδομικής πολιτικής είναι ελλιπής και επικεντρώνεται στη μικροκλίμακα. Είναι ελλιπής γιατί, αντί να εστιάζει στο κύριο πολεοδομικό θέμα, τη Χρήση της Γης (που είναι η πηγή οφέλους ή ζημιάς στην οικονομία, τις ανέσεις και τις αξίες της γης), εστιάζει στις μεμονωμένες οικοδομές. Επικεντρώνεται στη μικροκλίμακα, γιατί έχει ως κύριο εργαλείο τις πολεοδομικές ζώνες, που υποστηρίζουν αποκλειστικά τον έλεγχο και τον καθορισμό των χαρακτηριστικών των επιμέρους οικοδομών. Αντίθετα, το βασικό αντικείμενο του χωροταξικού σχεδιασμού σε επίπεδο Επαρχίας, πάνω σε συνολική οικονομική βάση (τι παράγει και τι προσφέρει σε άλλες περιοχές, τις υποδομές που διαθέτει, τις κοινότητες που εξυπηρετεί και το ρόλο που διαδραματίζει, τόσο στο σύνολο όσο και στην κάθε μικρότερης κλίμακας περιοχή) απαιτεί μια νέα οπτική και βάση δεδομένων, για χάραξη στρατηγικής που θα αφορά στο μέλλον της ίδιας της Επαρχίας. Αυτό το στοιχείο, μέχρι σήμερα δεν ορίζεται οπουδήποτε και η έλλειψη οδηγεί επανειλημμένα στις πολύ δύσκολες συγκρούσεις χρήσεων, στις έντονες διαμαρτυρίες των επηρεαζόμενων και στην άρνηση όλων να υποδεχτούν χρήσεις και υποδομές που, παρότι αναγκαίες, είναι και ανεπιθύμητες.
Στο πλαίσιο ενός ενιαίου σχεδιασμού σε επίπεδο και σε κλίμακα Επαρχίας, η αδειοδότηση, πέρα από τις ρυθμιστικές πρόνοιες που αναφέρονται σε οικοδομές και θα εξακολουθήσουν να είναι αναγκαίες και να εφαρμόζονται, αποκτά νέα, στρατηγική σημασία, εφόσον θα λαμβάνει υπόψη τις επιδιώξεις του περιφερειακού σχεδιασμού. Συγκεκριμένα, η διαδικασία αδειοδότησης θα εστιάζει σε αναβαθμισμένες προκλήσεις, γιατί θα αντιμετωπίζει με συγκεκριμένο τρόπο τις χωρικές και λειτουργικές συνέργειες, τις επικαλύψεις, τα κενά ή και τις συγκρούσεις αναπτύξεων, είτε ως κτηριακά συγκροτήματα, είτε ως χρήσεις γης. Σήμερα οι αναπτύξεις αντικρίζονται και εξετάζονται κατά κύριο λόγο ως οικοδομές, αντί ως χρήσεις γης!
- Απόδοση αναπτυξιακού και περιβαλλοντικού ρόλου σε τοπικό επίπεδο: Η Επαρχία, ως γεωγραφική, κοινωνική και οικονομική οντότητα, ποτέ δεν είναι ομοιογενής. Αντίθετα, υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις και ιδιαιτερότητες που καθορίζουν τις ευκαιρίες και τους περιορισμούς, μέσα στο πλαίσιο της λειτουργίας της Επαρχίας. Υπάρχουν επιμέρους περιοχές που είναι περισσότερο αγροτικές, άλλες περισσότερο αστικές και άλλες σε ενδιάμεση κατάσταση. Υπάρχουν περιοχές και χώροι με υποδομές και εγκαταστάσεις υπερτοπικής σημασίας, χώροι σημαντικής περιβαλλοντικής αξίας, όπως και χώροι μαζικής παραγωγής πρώτων υλών ή υπηρεσιών που τροφοδοτούν την παραγωγική διαδικασία. Η απόδοση της σωστής έμφασης στον τρόπο ανάπτυξης και στο ρόλο που αρμόζει και είναι εφικτή σε κάθε περιοχή, πρέπει όχι μόνο να ορίζεται και αναγνωρίζεται, αλλά και να διασφαλίζεται, ως συντελεστής της ζωής μέσα στον ενιαίο σύνολο της περιφέρειας και τον εντοπισμό υπο-περιοχών, με κριτήριο τα πλεονεκτήματα, τις ευαισθησίες, τις ανάγκες, κ.ά.
ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Για να γίνει εφικτή η σταδιακή αλλαγή των προτύπων και κλιμάκων χωροταξικού σχεδιασμού, είναι αναγκαίος ο προγραμματισμός των ακόλουθων ενεργειών, που θα επιτρέψουν τη σταδιακή αλλαγή βηματισμού του ΕΟΑ:
- Σταδιακή ενίσχυση της στελέχωσης του ΕΟΑ με προσωπικό που θα έχει νέα προσόντα, ώστε να μπορεί να διαχειρισθεί πιο σύνθετα ζητήματα από τις μεμονωμένες οικοδομές και τα χαρακτηριστικά τους.
- Καταγραφή των βασικών δεδομένων και χαρακτηριστικών της Επαρχίας, με επιδίωξη την στοιχειοθέτηση της συνολικής εικόνας, αλλά και των ιδιόμορφων χαρακτηριστικών, ευαισθησιών ή αναγκών του κάθε επιμέρους τμήματος της.
- Καταγραφή των επιδιώξεων και γενικών προσεγγίσεων μιας περιφερειακής αντίληψης της Επαρχίας (mission statement)
- Σχεδιασμός της κατανομής χρήσεων γης στο επίπεδο της Επαρχίας (επιπρόσθετο επίπεδο σχεδιασμού: – Σχέδιο χρήσης γης, υποδομών, περιβάλλοντος, υπηρεσιών και -‘περιγράμματα’ τοπικών σχεδίων/σχεδιασμών σε κλίμακα Επαρχίας)
- Το Χωροταξικό Σχέδιο της Επαρχίας μπορεί να ετοιμαστεί σταδιακά, αξιοποιώντας υφιστάμενα δεδομένα που θα συμπληρωθούν με ταχύτητα, μέσω συνοπτικών επισκοπήσεων.
- Τα κατά τόπους περιγράμματα σχεδίων δεν είναι απαραίτητο να έχουν εξαρχής θεσμική βάση, αλλά μπορεί να είναι εσωτερικά καθοδηγητικά έγγραφα για τοπικές ιδιαιτερότητες που απαιτούν κάποια τεχνική ή άλλη λεπτομέρεια
- Λειτουργία και παράδοση υπηρεσιών (τεχνική και οικονομική υπηρεσία)
- Σχέσεις με το Κράτος (Γραφείο εξωτερικών υποθέσεων)
ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ
Για να γίνει εφικτή η ανωτέρω αξιοποίηση της δυναμικής του Επαρχιακού Οργανισμού, είναι αναγκαίο να διασφαλιστεί η με τον κατάλληλο θεσμικά τρόπο επέκταση των αρμοδιοτήτων του, με τον ακόλουθο τρόπο:
(α) Τροποποίηση του περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου (Μέρος Τρίτο του Νόμου), ώστε ο ΕΟΑ να καταστεί αρμόδιος για την εκπόνηση του Σχεδίου για την Επαρχία Λευκωσίας, μέσα από τις ορθές, συμμετοχικές διαδικασίες.
(β) Τροποποίηση των περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας (Πολεοδομικό Συμβούλιο) Κανονισμών, ώστε ο ΕΟΑ να καταστεί πλήρες μέλος του Πολεοδομικού Συμβουλίου, αναφορικά με την εκπόνηση Σχεδίων Ανάπτυξης ή πολεοδομικών πολιτικών που αφορούν στην οικεία Επαρχία.
(γ) Απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών που να περιλαμβάνει τον ΕΟΑ στους φορείς που ο Υπουργός συμβουλεύεται θεσμικά για την εκπόνηση ή τροποποίηση της Δήλωσης Πολιτικής ή Πολεοδομικών Ζωνών για τις Κοινότητες της Επαρχίας Λευκωσίας.
Το παρόν άρθρο περιγράφει θέσεις και προτάσεις που συζητήθηκαν μεταξύ του κ. Γλαύκου Κωνσταντινίδη, Κοινωνιολόγου, Οικονομολόγου και Πολεοδόμου και του κ. Ανδρέα Ασσιώτη, Αρχιτέκτονα, Πολεοδόμου (υποψήφιου Προέδρου Επαρχιακού Οργανισμού Αυτοδιοίκησης Λευκωσίας).